Ελληνική αγορά Πληροφορικής σε κρίση και το κατά C. Shirky «Collapse of Model»

Η συζήτηση είναι έντονη και ορισμένες φορές βίαιη: τι θα γίνει με τα έργα Πληροφορικής και τις εταιρείες του κλάδου; Οι ενδιαφερόμενοι stakeholders εμφανίζονται άλλοτε νευρικοί και άλλοτε ανυπόμονοι. Ενόψει του ΕΣΠΑ, να δούμε εδώ το εκπληκτικό γεγονός ότι και οι τρεις κύριοι φορείς του «δράματος» είναι λίγο ή πολύ -όλοι τους!- χαμένοι.

ΚΡΑΤΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ, ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: από τα 60 περίπου έργα Πληφορορικής που τυπικά παραδόθηκαν με το πέρας του Γ' ΚΠΣ, δουλεύουν ελάχιστα, που δεν ξεπερνούν μονοψήφιο αριθμό. Τα περισσότερα έχουν παραδοθεί «τυπικά», αλλά δεν δουλεύουν. Ορισμένα, όπως η μηχανογράφηση των νοσοκομείων, δεν θα δουλέψουν ποτέ. Άρα, το κράτος, ο φορολογούμενος πολίτης, έδωσαν κάποια δισεκατομμύρια ευρώ, από το ΜΟΠ πληροφορικής μέχρι και το Γ' ΚΠΣ, ενώ είναι σε λειτουργία μόνο το Taxis, άντε και λίγα ακόμα, σε ποσοστό πάντως κάτω του 50% το καθένα.

ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ: ακούω συχνά επιθέσεις εναντίον τους. Θα σπεύσω σε αυτό το σημείο, απρόσκλητος, αλλά με αίσθηση ευθύνης, να πω ότι είναι άδικο και άστοχο να λέγεται ότι για την κακοδαιμονία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και των έργων Πληροφορικής του δημοσίου, φέρουν όλη την ευθύνη οι εταιρείες. Ένα στοιχείο αρκεί για να δείξει ότι η συζήτηση θα έπρεπε να γίνει κάπως διαφορετικά: οι ισολογισμοί των εταιρειών πληροφορικής, όσων τουλάχιστον έχουν ως κύριο πελάτη το Δημόσιο, δείχνουν ότι δεν έχουν ευτυχήσει. Πολλές εταιρείες έχουν ζημίες και είναι γνωστό ότι αντιμετωπίζουν μεγάλες πιέσεις.

Όλα τα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το μοντέλο που ακολούθησαν τα 15 τελευταία χρόνια οι εταιρείες Πληροφορικής (από την εποχή που άρχισαν το φλερτ με το Χρηματιστήριο και υπερέβαλαν όσον αφορά στο budget του Γ’ ΚΠΣ) δεν ισχύει πια. Έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του. Οι ίδιες οι εταιρείες υποστηρίζουν ότι πολλά έργα ήταν υποτιμολογημένα, με κακό RFP, με προβληματικές διαδικασίες από την πλευρά των επιτροπών του δημοσίου. Σε αρκετά σημεία έχουν δίκιο, αλλά αυτό δεν εξηγεί πώς ΔΕΝ θα συνεχιστεί η ίδια κατάσταση

ΠΟΛΙΤΗΣ: είναι ο πιο χαμένος της ιστορίας. Θα έπρεπε με βάση τα έργα πληροφορικής που έχει πληρώσει ο φορολογούμενος, να έχουν απλοποιηθεί πάρα πολλές υπηρεσίες και να τις παίρνει από το σπίτι του: δημοτολόγιο, ποινικό μητρώο, κάρτα υγείας , πληρωμές τελών κλπ… Η κατάσταση αυτή επιβαρύνει και την παραγωγικότητα της χώρας και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών.

ΘΑΥΜΑ, ΧΑΝΟΥΝ ΟΛΟΙ!
Πώς συνέβη αυτό και χάνουν όλοι (Κράτος, εταιρείες, πολίτες); Αυτό δείχνει την κατάπτωση του μέχρι σήμερα συστήματος προκηρύξεων και αναθέσεων. Δεν είναι λαϊκισμός αν πούμε ότι υπάρχει και ένας τέταρτος παράγοντας, που επωφελείται, που είναι οι…

ΜΕΣΑΖΟΝΤΕΣ: είναι κοινό μυστικό πως, όπως σε αρκετά έργα του ΕΣΠΑ, έτσι και στην Πληροφορική, αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια μια κάστα μεσαζόντων, που εκθέτει το κράτος και εκβιάζει τις εταιρείες. Οι ενδιάμεσοι αυτοί άλλοτε έχουν στενή σχέση με το κράτος, άλλοτε εμφανίζονται ως «σύμβουλοι» και διεκδικούν ένα 20-30%, συνήθως σε «μαύρα». Σε πολλά έργα Πληροφορικής η πληρωμή ενός τέτοιου commission αποκλείει κάθε πιθανότητα να παραδοθεί ένα σωστό έργο. Η δραστηριότητα των ενδιαμέσων δεν αρκεί, πάντως, για να εξηγήσει από μόνη της την μαζική καταστροφή των έργων Πληροφορικής και του e-government. Η άνθηση των «ενδιαμέσων» είναι συνήθως παράγωγο της διάλυσης και όχι κύρια αιτία της.

Σχετικά με το μοντέλο των εταιρειών πληροφορικής, είναι ενδιαφέρον και αυτό το post.

ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΚΑΝΕΝΑΣ
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι ακόμα και όταν παραδοθούν κάποια αξιόλογα έργα πληροφορικής, τότε αρκετοί δημόσιοι υπάλληλοι, από αυτούς που θα έπρεπε να τα λειτουργήσουν, αρνούνται να τα χειριστούν. Το πράττουν, είτε γιατί δεν θέλουν να περάσουν από εκπαίδευση, είτε επειδή απαιτούν κάποια επίδομα. Το σύμπτωμα αυτό είναι καταλυτικό: τι έννοια έχει να αναθέτει έργα το Δημόσιο, εάν δεν μπορεί να ζητήσει από τους υπαλλήλους να τα λειτουργήσουν.

Μια εταιρεία που είχε αναλάβει τρία έργα σε μια περιφέρεια της χώρας, κατέφυγε στη λύση να ζητήσει η ίδια από υπαλλήλους να λειτουργούν τα έργα. Τα κατάφερε και σώθηκε η κατάσταση.

Οι παθογένειες δεν σταματούν εδώ… Όποιος δει κάποιους καταλόγους από έργα Πληροφορικής που έχουν υποβληθεί στο ΕΣΠΑ, π.χ., για μια περιφέρεια στη Β. Ελλάδα, κάποιες Νομαρχίες στην Πελοπόννησο και κάποιους Δήμους στα Ιόνια, μπορεί να βάλει άνετα στοίχημα πως αυτού του τύπου τα έργα δεν θα λειτουργήσουν ποτέ.

H KATAΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ
Κάποιοι θα πουν ότι στο όνομα της διατήρησης θέσεων εργασίας, πρέπει να συνεχίσουν οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις με τις ίδιες περίπου μεθόδους που έγιναν στο Γ’ ΚΠΣ, έστω με μερικές βελτιώσεις, για να περιοριστεί η διαφθορά και η γραφειοκρατία.

Δεν είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι θα ήταν βιώσιμο ένα τέτοιο μοντέλο. Θα ήταν μη ρεαλιστικό, ακόμα και αν υπήρχαν τα κονδύλια, που θα ρίχνονταν ως καύσιμα σε ένα τέτοιο μοντέλο. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα, επειδή δεν υπάρχουν τα κονδύλια: ένας πρώτος υπολογισμός δείχνει ότι το ΕΣΠΑ θα μπορούσε να διαθέσει περί τα 500 εκατομμύρια ευρώ για την χρηματοδότηση έργων Πληροφορικής με αντικείμενο που αφορά τις μεγάλες εταιρείες του κλάδου, ενώ το Γ’ ΚΠΣ είχε διαθέσει σε παρόμοια έργα περί το 1 δισ. ευρώ.

Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα δεν αγαπάμε τη θεωρία, ούτε τις αναλύσεις που τεκμηριώνουν απόψεις και συμβάλουν στην επιλογή στρατηγικών. Οι λίγοι που δεν έχουν τέτοιες αναστολές, αξίζει να διαβάσουν την τοποθέτηση του Clay Shirky, που αναφέρεται στην κατάρρευση των πολύπλοκων επιχειρηματικών μοντέλων. Η τοποθέτηση του Clay Shirky αφορά τον κόσμο των media, αλλά με μια μικρή αναγωγή μπορεί να μεταφερθεί η σκέψη του για την ελληνική αγορά πληροφορικής.

Με λίγα λόγια, ορισμένα τέτοια μοντέλα είναι καλά μέχρι ένα σημείο πολυπλοκότητας. Όταν ξεπεράσουν, όμως, ένα όριο, τότε καμιά οριακή ή μέτρια βελτίωση δεν μπορεί να τα σώσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ίδια η αγορά, η κοινωνία, η ζωή φέρνει στην επιφάνεια κάτι πιο απλό, που δουλεύει με πολύ χαμηλότερο κόστος απ’ όσο το πολύπλοκο μοντέλο και δίνει πολύ πιο αποτελεσματικές λύσεις.

ΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ
Όποιοι, επίσης, είναι ανάμεσα στους λίγους που δεν θεωρούν τη θεωρία και την ανάλυση γραφική πολυτέλεια, αξίζει να μελετήσουν το βιβλίο των Chip και Dan Heath «Swift-Πώς να αλλάξει ένα σύστημα, όταν είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει».

Οι συγγραφείς παρομοιάζουν τους Ηγέτες με Αναβάτες και την κατάσταση με Ελέφαντα. Κάποιες ιδέες μπορείτε να δείτε εδώ, αλλά καλύτερα να βρείτε το ίδιο το βιβλίο (το έχω ήδη παραγγείλει).

Οι αλλαγές που απαιτούνται στην ελληνική αγορά πληροφορικής, δεν αφορούν μονό ένα στενό κύκλο πολιτικών, επιχειρηματιών, επαγγελματιών και «εκ της προσκολλήσεως». Αφορά μεγάλο μέρος των πανεπιστημίων, κρίσιμες πλευρές της απασχόλησης και σημαντική πλευρά της υπόθεσης της καινοτομίας.

Παρακολουθώ την ελληνική αγορά πληροφορικής από το 1982 και τις πρώτες επιχειρηματικές προσπάθειες… Στη συνέχεια ήλθαν τα ΜΟΠ Πληροφορικής και τα τρία ΚΠΣ. Είναι δύσκολο να ξεχάσει κανείς τι συνέβη στην εποχή της χρηματιστηριακής φούσκας του 1999 στο συγκεκριμένο κλάδο. Τις συνέπειες που είχε μετέπειτα, όσον αφορά τις επενδύσεις των ελληνικών εταιρειών Πληροφορικής σε καινοτομία και νέα προϊόντα, στη διαθεσιμότητα ηγετικών προσώπων στον κλάδο.

Θα χρειαζόταν πολύς χώρος για να γίνει αναφορά στις συνέπειες που –κατά τη γνώμη μου- θα υπάρξουν, εφόσον δεν εφαρμοσθεί ένα εγχείρημα αλλαγής. Θα έχει κόστος και τίμημα, ωστόσο οποιαδήποτε απόπειρα για «μία από τα ίδια» θα είναι απλώς καταστροφική. Και για τον πολίτη (που πληρώνει και δεν παίρνει υπηρεσίες), και για τις επιχειρήσεις (αρκετές εκ των οποίων είναι σοβαρές και επενδύουν), και για τους επαγγελματίες (που παίζουν τη δουλειά τους). Οι πολιτικά υπεύθυνοι δεν είναι σαφές τι κόστος θα υποστούν, ωστόσο αυτή τη φορά δεν θα το αποφύγουν.

Υ.Γ.: Κάποιοι θα με ρωτήσουν γιατί δεν αναφέρομαι σε συγκεκριμένες κυβερνητικές περιόδους και σε συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα, που έκαναν ζημιά στον κλάδο. Όσοι παρακολουθούν αυτό το ιστολόγιο ή με γνωρίζουν, είναι σε θέση να διαβεβαιώσουν ότι δεν αποφεύγω τέτοιες προκλήσεις. Συχνά, μάλιστα, το κάνω χωρίς να προκληθώ, κόντρα στην αντίληψη ότι βολεύει να κάνουμε όλοι δημόσιες σχέσεις μεταξύ μας.

Ωστόσο, αυτή τη στιγμή εκείνο που προέχει είναι να ρίξουμε όσο βάρος έχει ο καθένας, ώστε να προχωρήσουμε μπροστά. Ποιοι πολιτικοί και ποιοι «τεχνοκράτες» χρησιμοποίησαν την Πληροφορική ως άλλο ένα αρμό του πελατειακού κράτους, αυτό το γνωρίζουν και οι πέτρες. Οι θεσμικοί φορείς της χώρας μπορούν να βρουν υπαίτιους, αν -σπάνιο φαινόμενο- θα επιδίωκαν την τιμωρία κάποιων που έβλαψαν τον τόπο. Τα αδικήματα είναι πολλά και συνεχή.

Εμείς οι υπόλοιποι, τι μπορούμε να κάνουμε, ώστε να δούμε πέντε, έξη έργα να παρέχουν υπηρεσίες στον πολίτη και να υιοθετούνται νέες διαδικασίες, που θα μας βγάλουν από την απραξία και το «κάψιμο» εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ;…