Έρευνα για τα ΜΜΕ στην Ελλάδα (μέρος 3ο)

Κλείνοντας σήμερα αυτό τον μικρό «κύκλο» κειμένων γύρω από τα ΜΜΕ στη χώρα μας –αφορμή για τον οποίο, στάθηκαν οι συζητήσεις στο πλαίσιο σχετικού Forum του ΣΕΒ-, σας παρουσιάζουμε την ομιλία της κ. Μπέττυς Τσακαρέστου, Επίκουρης Καθηγήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μέλους του Ινστιτούτου Επικοινωνίας. Η ομιλία της αναφέρεται στα αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Επικοινωνίας σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και αφορά στις θέσεις των πολιτών έναντι στα ΜΜΕ.
Όπως θα διαπιστώσετε από τα ευρήματα της έρευνας, οι συμπολίτες μας, όχι μόνο δεν δίνουν «carte blanche» στα ΜΜΕ, αλλά στέκονται με ιδιαιτέρως κριτική διάθεση απέναντί τους:

«Η πανελλαδική έρευνα του Ινστιτούτου Επικοινωνίας σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, ανιχνεύει για πρώτη φορά, τις προσδοκίες και τις απόψεις των πολιτών για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη των Μέσων και το ρόλο τους απέναντι στη Δημοκρατική Κοινωνία και το περιβάλλον. Η έρευνα σχεδιάστηκε και παρουσιάζεται μέσα σε μια πολιτική και κοινωνική συγκυρία όπου επανεξετάζουμε το ρόλο και το πολιτικό-επιχειρηματικό μοντέλο λειτουργίας των ΜΜΕ στη χώρα μας.

Κύρια ευρήματα- διαπιστώσεις
Οι υψηλές προσδοκίες και οι επιμέρους απόψεις των ελλήνων πολιτών για τα Μέσα Ενημέρωσης «δείχνουν» τόσο την κριτική τους στάση απέναντι στην υφιστάμενη λειτουργία και τις πρακτικές των Μέσων όσο και τη νέα κοινωνική δυναμική που αναπτύσσεται υπέρ της υπεύθυνης επιχειρηματικής λειτουργίας, της δημόσιας λογοδοσίας και ελέγχου και της επένδυσης στην ποιότητα.
1. Για ποια θέματα θα έπρεπε να θεωρούνται υπεύθυνα τα ΜΜΕ
Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών, αναδεικνύει ως πρωτεύοντα τα θέματα ευθύνης των Μέσων την αξιοπιστία των ειδήσεων (86,1%) και την παραγωγή ποιοτικών προγραμμάτων (85,2%). Σε αυτά τα πεδία άλλωστε εστιάζεται μεγάλο μέρος της συζήτησης και της κριτικής. Οι εργασιακές συνθήκες και ο σεβασμός των εργασιακών δικαιωμάτων είναι επίσης στο επίκεντρο της προσοχής τους (81,7%).
Ακολουθούν, θέματα που αφορούν αφενός, την προστασία του περιβάλλοντος- (χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών (80,2%), κάλυψη θεμάτων κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης (78,9%), συμμετοχή σε περιβαλλοντικά προγράμματα (75,9%), διαμόρφωση περιβαλλοντικής κουλτούρας 73,1%), και αφετέρου, τον έλεγχο και την άσκηση κριτικής στην εξουσία (δημοσιοποίηση υποθέσεων κατάχρησης της εξουσίας (79,1%), άσκηση κριτικής σε όσους διαθέτουν εξουσία και ισχύ (77,2%)).
Ο δημόσιος ρόλος των Μέσων, ως οργανισμών που ενδυναμώνουν τις σύγχρονες δημοκρατίες, παρέχοντας το πεδίο του διαλόγου και της δημόσιας συζήτησης (74,5%), και παρακίνησης των πολιτών για ενεργό συμμετοχή στα κοινά (71,4%), παραμένει μια ισχυρή προσλαμβάνουσα και προσδοκία για τους Έλληνες.
2. Ποια είναι η σημερινή κατάσταση και τί πρέπει να γίνει ώστε να έχουμε αξιόπιστα και υπεύθυνα ΜΜΕ;
Οι Έλληνες πολίτες ανησυχούν για τις επιπτώσεις που έχουν τα ΜΜΕ στη δημόσια ζωή και την κοινωνία (90,5%) και προτάσσουν ως πολύ σημαντικό το θέμα της υπευθυνότητας των ΜΜΕ απέναντι στην κοινωνία (95,7%)! Έχουν δε την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν να καταλάβουν τη «γλώσσα» των Μέσων (ως πολίτης αισθάνομαι ότι μπορώ να καταλάβω πότε οι ειδήσεις είναι ανακριβείς και μεροληπτικές 91,8%).
Οι πτυχές του προβλήματος γύρω από τα Μέσα μπορεί να σκιαγραφηθεί μέσα από τη συμφωνία τους με τις ακόλουθες απόψεις ή διαπιστώσεις:
-Πρώτον, θέτουν θέμα ελέγχου και δημόσιας λογοδοσίας των Μέσων.
Θεωρούν ότι η αρχή της αυτορύθμισης και η δημοσιογραφική δεοντολογία έχουν μάλλον αποτύχει να πείσουν τους Έλληνες πολίτες ότι αποτελούν αποτελεσματικές ήπιες ρυθμίσεις ικανές να διαμορφώνουν μια κουλτούρα υπευθυνότητας και δημόσιας λογοδοσίας στις επιχειρήσεις των ΜΜΕ στη χώρα μας.
Ειδικότερα συντάσσονται με την άποψη ότι τα ΜΜΕ θα έπρεπε να ελέγχονται και να λογοδοτούν όπως και οι άλλες επιχειρήσεις (93,8%).
Θεωρούν ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης για την κατάσταση που επικρατεί στα Μέσα τη φέρουν και οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι καθώς ελάχιστα πιέζουν ώστε τα ΜΜΕ να γίνουν πιο υπεύθυνα στη λειτουργία τους και στην παραγωγή προγραμμάτων και ειδήσεων (81,1%).
Φαίνεται επίσης, να αμφισβητούν ότι τα ΜΜΕ αποτελούν έναν ανεξάρτητο θεσμό και ο οποίος θα πρέπει μόνος του να αυτορυθμίζεται μέσα από ένα κώδικα δημοσιογραφικής και επιχειρηματικής δεοντολογίας, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις (76,6%).
-Αλλά ποιες είναι οι εξαρτήσεις των ΜΜΕ;
Δεύτερο σημαντικό θέμα είναι καθολική σχεδόν συμφωνία των πολιτών ότι υπάρχει στενή σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα στα ΜΜΕ και την πολιτική εξουσία (92%) και ανάμεσα στα ΜΜΕ και στις διαφημιστικές εταιρείες και τους διαφημιζόμενους (92,5%).
Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να εντάξουμε και την άποψη τους (διατυπώνεται είναι αλήθεια από μικρότερο αλλά και πάλι σημαντικό ποσοστό – 75%) ότι τα ΜΜΕ δεν προβάλλουν επαρκώς ειδήσεις που θίγουν πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα.
Εκεί όμως όπου οι πολίτες είναι πραγματικοί «καταπέλτες» είναι όταν υποστηρίζουν ότι τα ΜΜΕ, τύπος και τηλεόραση, συνήθως προσπαθούν να καλύψουν τα λάθη τους, παρά να τα παραδεχτούν δημόσια (91,7%).
Σκιαγραφείται μέχρι αυτό σημείο μια εικόνα έντονης αναξιοπιστίας και κρίσης εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ και τον δημοσιογραφικό κόσμο, η οποία έχει κάνει μακρά διαδρομή και έχει διαμορφώσει μια γενική πλέον πεποίθηση στην ελληνική επικράτεια για το ρόλο των Μέσων. Είναι μάλλον αναμενόμενο, οι πολίτες να αμφισβητούν τη δυνατότητα των Μέσων να αυτορυθμιστούν, είτε τα σκεφτούν ως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις είτε ως ανταγωνιστική δημοσιογραφία. Τα Μέσα – ως διοικήσεις και ως δημοσιογραφική κοινότητα, έχουν να κάνουν σημαντική και συστηματική προσπάθεια για πείσουν την κοινωνία ότι μπορούν να εξισορροπήσουν «αρχές και κέρδη».
3. ΜΜΕ και Περιβαλλοντική Ευθύνη: προς τη σωστή κατεύθυνση...
Οι έλληνες πολίτες ομόφωνα σχεδόν υποστηρίζουν ότι τα ΜΜΕ έχουν ευθύνη να προβάλλουν τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα και να πιέζουν για την τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας από όλους (91,6%). Στα Μέσα προσβλέπουν για τη δική τους περιβαλλοντική εκπαίδευση και πληροφόρηση ως πολίτες, ώστε να υιοθετήσουν πιο υπεύθυνες πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης (90,6%).
Στο πεδίο της μάχης για το μέλλον της βιωσιμότητας του πλανήτη, οι πολίτες αναγνωρίζουν στα ΜΜΕ, ότι χωρίς τη δική τους βοήθεια, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις δεν θα λάβουν το μήνυμα ότι οφείλουν οι πολιτικές, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που προσφέρουν στους πολίτες-καταναλωτές να σέβονται το περιβάλλον (82,2%).
Φαίνεται ότι το θέμα του περιβάλλοντος έχει επιτρέψει στα ΜΜΕ να αναδείξουν το καλό τους εαυτό. Η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών (76,3%) θεωρεί ότι τόσο η τηλεόραση όσο και ο τύπος έχουν να δώσουν πολλά καλά παραδείγματα για τον θετικό ρόλο που μπορούν να παίξουν στην ενημέρωση και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κινδύνων.
Είναι μάλιστα, ενθαρρυντικό ότι οι πολίτες περιμένουν από τα ΜΜΕ να εκδίδουν κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς απολογισμούς με το έργο που επιτελούν, φροντίζοντας να αναφέρουν τις αξίες, τις αρχές και τις οικονομικές πηγές που υποστηρίζουν το έργο τους (93,2%).
Λέμε συχνά ότι μια κρίση έχει πάντα δύο όψεις, εκείνη του κινδύνου και εκείνη της ευκαιρίας για ανάκαμψη. Τα Μέσα δοκιμάζουν ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης και λειτουργίας, μέσα από την κινητοποίηση τους για το περιβάλλον.
Η ανάκαμψη τους από την κρίση αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης, ίσως μπορεί να ξεκινήσει από αυτό ακριβώς το πεδίο, από εκεί δηλαδή όπου έχουν ήδη κερδίσει τον σεβασμό των πολιτών: ενημερώνοντας, εκπαιδεύοντας, πιέζοντας, ασκώντας έλεγχο, συμμετέχοντας σε περιβαλλοντικές δράσεις αλλά και λογοδοτώντας και τα ίδια για το έργο τους».